احتمالا کمدی محبوبترین ژانر حال حاضر جهانه. اگه باور نمیکنین کافیه نگاهی به تعداد کتابها، فیلمها، سریالها و... که تو ژانر کمدی تولید میشن بندازین. درک کردن اینکه در حال حاضر به چی میگیم کمدی کار خیلی سختی نیست. ژانر کمدی امروزه شامل آثاری میشه که هدفشون سرگرمی و خندوندن مخاطبه. اما همین مفهوم ساده قدمتی به اندازه تاریخ بشریت داره. امروز میخوایم در مورد ژانر کمدی، تاریخچهاش و بعضی از انواعش بیشتر صحبت کنیم و در مورد چندتا از بهترین کتابهای کودک و نوجوان ژانر کمدی نشر پرتقال گپ بزنیم.
سرآغاز کمدی هم مثل خیلی چیزهای دیگه به داستان و قصهگویی مربوطه، به چندین قرن قبل از میلاد مسیح در یونان باستان برمیگرده. چیزهایی که ارسطو، فیلسوف یونانی در مورد قصهگویی مطرح میکنه تا حدود زیادی همه هنوز حقیقت دارن. ارسطو معتقد بود کمدی، مربوط به ارتباط ما با بقیهی انسانها و جامعهمونه. از نظر اون، وظیفهی یه هنرمند کمدین، اینه که مثل آینه جنبههایی از خودمون رو بهمون نشون بده تا بتونیم بهترشون کنیم؛ باوری که هنوز خیلیها معتقدند اساسیترین بخش کمدیه. یعنی از همون اول، یه خط واضحی بین لودگی و مسخرهبازی و کمدی بوده. قابل توجه اونایی که فکر میکنن با مسخره کردن بقیه خیلی بامزه به نظر میان.
کمدی یعنی چی؟ از کجا میاد؟
قبل از اینکه در مورد ژانر کمدی صحبت کنیم، بهتره بدونیم کمدی یعنی چی. کمدی از یه کلمه یونانی میاد و معنیش شادی کردنه (نه بابا؟). درست مثل تراژدی، قدمت کمدی به اندازهی تاریخ بشریته و ما همیشه تو داستانها و شعرهامون از عناصر کمدی استفاده میکردیم. اما کمدی تا مدتها کمتر جدی گرفته میشد، چون آدمهای از دماغ فیل افتاده فکر میکردن خندیدن کار سطح پایینیه و آدم همیشه باید جدی و تو خودش باشه. توی نگاه ارسطویی، تراژدی نشون دهندهی داستان آدمهاییه که از آدمهای معمولی بهترن، و کمدی داستان آدمهاییه که از آدمهای معمولی بدترن، حالا یا شانس ندارن، یا کلاً آدمهای داغون ولی بامزهای هستن. بعد از مرحوم شدن ارسطو و همفکرانش، کمدی به نمایشها و نوشتههایی که اغلب رمانتیک بودن و کمتر طنز انتقادی داشتن محدود شد. این وضعیت تا مدتهای طولانی ادامه داشت و کمدی، هنر مردم عادی و تراژدی و داستانهای جدی، هنر مردم سطح بالا و اشرافزادهها بود.
تولد دوباره
به دلایل مختلف به دوران قرون وسطی میگن دوران تاریک. کلیسا توی اون دوره قدرت بیچون و چرا بود و خیلی خیلی بدفاز و بداخلاق بود. کلاً موافق شادی و خنده نبود چون فکر میکردن خنده باعث میشه مردم به گناه بیفتن (عجبا!). از طرف دیگه، چون کمدی ذاتاً به انتقاد و بیان چیزهای بد جامعه میپرداخت، تهدیدی علیه قدرت مطلق کلیسا محسوب میشد و کلیسا اصلاً خوش نداشت که حاکمها و فرمانرواهاش تو نوشتهها و نمایشهای کمدی مسخره بشن. اما علیرغم همهی تلاشها، کمدی مثل همیشه توی مراسمها و فستیوالهای محلی جای خودش رو داشت؛ چون آدمیزاد رو جون به جونش هم که بکنی، خندیدن تو خونشه.
با رسیدن دورهِی رنسانس و روشنگری در اروپا، کمدی دوباره احیا شد. در کشورهای مختلف مثل انگلیس و فرانسه، توی زمان استراحت تئاترها، برنامههای کمدی اجرا میکردن. شاید بشه گفت این اولین شکل استندآپ کمدی امروزی ماست. یه نفر آدم خوشذوق میومد و وسط نمایشهای طولانی، یه نمایش کمدی اجرا میکرد. خیلی زود این سنت با کمدی کلاسیک ارسطویی ترکیب شد و باعث تولید کمدی عصر الیزابت شد که با نویسندههایی مثل ویلیام شکسپیر بزرگ و بن جانسون به اوج رسید. بله، درست خوندین، ویلیام شکسپیر یه کمدین هم بوده.
طنز یا Satire
یکی از انواع مختلف ژانر کمدی که یکی از محبوبترینهاش هم هست، ساتایر یا طنزه. شاید بشه برای راحتی بیشتر بهش گفت طنز اجتماعی. هدف از این نوع کمدی، نشون دادن چیزهای غیرعادی جامعهی انسانیه، چیزهایی که شاید برامون عادی شده باشن. طنز میتونه مشکلات مختلف رو به شیوههایی ظریف یا اغراقآمیز به تصویر بکشه. یکی از کاربردهای این نوع از ژانر کمدی، صحبت کردن در مورد چیزهای تلخ زندگیه، چون به قول معروف کمدی باعث گرفته شدن زهرش میشه. دیدین بعضی وقتها تو خونه وضع انقدر خرابه که آدم مجبور میشه اعتراضش رو به شوخی بیان کنه که جون سالم به در ببره؟ طنز یا ساتایر دقیقاً یه همچین چیزیه.
تکامل ما، تکامل ژانر کمدی
همونطور که گفتیم، کمدی از همون اول نشون دهندهی جامعهی ما و مشکلاتمون بود. بنابراین هرچقدر که جامعهی ما تکامل پیدا کرد و پیچیدهتر شد، ژانر کمدی هم پا به پای ما جلو اومد و تغییر کرد. به زبان سادهتر با زیاد شدن بدبختیهای آدمیزاد، شیوههای جدیدی برای خندیدن به این بدبختیها به وجود اومد. با پا گذاشتن به دورهی مدرن، کمدی اهمیت خیلی زیادی پیدا کرد. چون هم راهی برای صحبت و تفکر در مورد مسائل روز ما انسانها بود، هم بخاطر ماهیت سرگرمکننده و خندهداری که داشت، میتونست با همهی آدمهای جامعه ارتباط برقرار کنه. ممکنه خوندن یه کتاب در مورد اقتصاد یا جامعه برای هرکسی مناسب نباشه، ولی یه شوخی یا جوک که بزنه به هدف برای همه قابل درکه. به عنوان مثال، کمدی آداب که تو آثار شکسپیر یا اسکار وایلد اوج میگیره، شکلی از کمدیه که توش آداب فخرفروشانه و ریاکارانهی اشرافزادههای ادایی اون دوره مورد عنایت قرار میگیره. آدمهای مدرن زندگیهای پیچیدهای دارند و مشکلاتشون هم پیجیدهتره، برای همین، توی این دوره، شاهد اوج گرفتن چند نوع جالب دیگه از کمدی بودیم.
کمدی پوچ یا ابزورد
به عنوان مثال، بعد از جنگ جهانی دوم، آدمها خیلی سرکیف نبودند (چیکار کنن خب؟) و تجربهی جنگ جهانی اول و دوم، اونها رو تبدیل به آدمهای تلخی کرده بود. همین باعث تولد نوعی از کمدی شد که بهش کمدی ابزورد یا پوچ میگن. نوعی از کمدی انتقادی که معمولاً تلفیقی از کمدی و تراژدیه، آدمها توی شرایط ناخوشایندی گیر افتادند که معمولاً ازش باخبرند و شوخیها بیشتر از تکرار و اغراق تشکیل شدن؛ به هر حال مردم اون موقع تا چشماشون رو میبستن به بمب و مرگ و میر فکر میکردن، نمیشه ازشون انتظار داشت خیلی کمدی شوخ و شنگ بپسندن.
کمدی تلخ
شنیدین که میگن خنده بر هر دردی دواست؟ نویسندههای کمدی تلخ این عبارت رو واقعاً جدی گرفتن. کمدی تلخ یا کمدی سیاه (چقدر اسم جدیای داره!) شکلیه از کمدیه که به مسائلی میپردازه که ما معمولاً از صحبت کردن در موردشون خودداری میکنیم، یا فکر کردن بهشون برامون ناخوشاینده. یه مثال خیلی خودمونی، آدمهاییان که وقتی استرس دارن یا یه اتفاق بد میفته برای کنار اومدن باهاش شروع میکنن مزه پروندن و شوخی کردن. این آدمهام دارن یه جورایی با کمدی تلخی شرایط رو قابل تحمل میکنن.
پارودی یا نقیضه
اگه اهل فیلم و سریال باشین، حتماً با این شکل از کمدی مواجه شدین. توی این شکل از کمدی، هنرمند از یه اثر یا هنرمند دیگه به شکل طنزآمیزی تقلید میکنه. هدف از این نوع طنز، گاهی فقط سرگرمی و خندیدنه، گاهی هم زدن حرفهای جدی انتقادی. این شکل از کمدی جدیداً محبوبیت زیادی پیدا کرده، چون با استفاده از آشنایی مخاطب با یه چیز دیگه، غافلگیرش میکنه و یا حتی باعث میشه خاطراتش مرور بشن.
برای ما به عنوان یه انتشارات کودک و نوجوان کاردرست، مهمه که برای همهی سلیقهها و توی ژانرهای مختلف کتاب داشته باشیم. پس بیاید با هم سه تا از بهترین کتابهای ژانر کمدی پرتقال رو مرور کنیم!
جان دوئتری
یه کتاب کمدی خاص، برای خندههای خاص. مجموعه داستان بمبوگند و صورتکچاپی دربارهی یه خواهر و برادر عجیب و غریبه که که برای پس گرفتن پولهاشون از یه سری گورکن بدجنس، مجبور میشن با شاه مسواک چاخانپاخان مواجه بشن. پادشاهی که ظاهراً اصلاً خبر نداره گورکن چی هست، اما بمبوگند و صورتکچاپی رو مامور بیرون کردنشون از قلمروش میکنه.
لینکلن پیرس
همه یه همکلاسی آتیشپاره میشناسیم که از هیچ فرصتی برای خرابکاری و آتیش سوزندن غافل نمیشه. ولی حتی دردسرسازترین آدمی هم که میشناسین در مقابل بیگ نیت، قهرمان صد و چهل سانتی مجموعه بیگ نیت، یه طفل معصوم بیش نیست. ماجراهای نیت با خانوادهش، مدرسهش، معلمها و ناظمهاش رو از دست ندین.
اراذل و اوباش
ارن بلیبی
خودتون یه کتاب مصور در مورد یه گرگ گندهی سیاه، یه مار موذی، یه کوسهی گنده و یه ماهی پیرانا رو تصور کنین که تصمیم گرفتن اراذل و اوباش بودن رو کنار بذارن و آدمهای مثبتی بشن. اولین ماموریتشون؟ نجات 200 سگ از یه پناهگاه. مجموعهی اراذل و اوباش به صورت تضمینی شما رو از خنده رودهبر میکنه!
جیمز پترسون و کریس گرابنستاین
استندآپ کمدی دوست دارین؟ به نظرتون بچهی بامزهای هستین؟ تو گروه دوستیتون بقیه رو زیاد میخندونین؟ پس این کتاب رو از دست ندین. ماجراهای جیمی گریم، نوجوان معلولی که میخواد استندآپ کمدین، یا به قول خودش یه کمدین نشسته بشه و توی مسابقهی بانمکترین بچهی دنیا شرکت کنه.